KanaŁ Gliwicki

Od Kanału Kłodnickiego do Kanału Gliwickiego

Pisząc o Kanale Gliwickim należy cofnąć się w czasie i wspomnieć o starym Kanale Kłodnickim, którego kluczowa rola w rozwoju przemysłu na Górnym Śląsku jest niedoceniana i niemal całkowicie zapomniana.
Kanał, który od początku XIX wieku zapewniał sprawny i tani transport górnośląskich surowców i produktów, pod koniec wieku zaczął tracić na znaczeniu. Rosnące zapotrzebowanie na przewozy towarów Odrą powodowało wprowadzanie do żeglugi jednostek o większym tonażu i gabarytach przekraczających parametry Kanału Kłodnickiego. Konieczność przeładunku towarów z barek kanałowych na odrzańskie wydłużał czas transportu, zwiększał jego koszty i niekorzystnie wpływał na końcową cenę produktów. W roku 1877 inż. Herr przedstawił kompletny projekt modernizacji kanału, a kolejny powstał w firmie Havestadt & Contag w roku 1887 na zamówienie Związku Górniczo Hutniczego w Katowicach. Oba projekty, zbyt ostrożne i mało perspektywiczne, nie doczekały się realizacji. Po wojnie gdy rozpoczęcie budowy Kanału Dunaj-Odra-Łaba wydawało się być przesądzone, dyskusja o konieczności budowy na Górnym Śląsku nowego kanału, realizującego rosnące potrzeby transportowe, zaowocowała planami wykorzystującymi najnowocześniejsze osiągnięcia techniki w zakresie budownictwa hydrotechnicznego. Zapowiedź budowy nowej drogi wodnej była bacznie obserwowana w Rzeczpospolitej co znalazło wyraz na łamach "Przeglądu Technicznego" z roku 1919.

" Obecnie Śląsk Górny rozmachem olbrzymim swych instałacyi fabrycznych, urządzeniami technicznemi swych warsztatów, rozgałęzioną siecią swych dróg żelaznych, olbrzymim kapitałem włożonym w przedsiębiorstwa oraz ułatwionym kredytem popierającym rozwój miejscowych interesów, ma olbrzymią przewagę nad naszą pograniczną wytwórczością rejonu węglowo-metalurgicznego powiatu Będzińskiego.
Połączenie Gliwic z m. Koźle, t. j . z Odrą drogą wodną według projektu pp. Hawestadt i Contag lub według innych projektów będzie niewątpliwie chętnie widziane z drugiej strony granicy państwa, bo ułatwi całym środkowym Prusom i Saksonii zaprowiantowanie się w węgiel, żelazo, cement i inne produkty. Przedłużenie jednak tego kanału w stronę Przemszy-Brynicy-Wisły winno być przez nas energicznie zwalczane, dopóki nasz przemysł nie stanie na silnych podstawach i dopóki ciągłem staraniem i opieką nie postawi się go w warunkach o tyle pomyślnych, iż obecną przewagę Śląska znieść i zwalczyć potrafi."

Po plebiscycie i zmianie granic na Górnym Śląsku Katowice, jako największy okręg przemysłowy, znalazły się po stronie polskiej i tym samym wzrosło znaczenie Gliwic. Zwolennicy budowy nowego kanału argumentowali że, 8 kopalń wydobywających 5 mln ton węgla znajduje się w promieniu kilku kilometrów od kanału. Na konferencji landów w 1927 r podkreślano, że większy nowy kanał pozwoli na skuteczne konkurowanie z okręgami na zachodzie Niemiec i jak wyliczono spowoduje to spadek cen węgla o 5 marek na tonie. Szacowano że tylko przy budowie kanału pracę znajdzie 7000 ludzi nie licząc wzrostu zatrudnienia w rozwijającym się przemyśle. Niewątpliwym argumentem "za" było też znaczenie militarne takiej drogi wodnej. Po wieloletnich dyskusjach zapadła decyzja o budowie. Kryzys ekonomiczny z lat 1929-1933 wymusił poczynienie znacznych oszczędności i rezygnację z budowy efektywnych, lecz znacznie droższych podnośni.

Budowa kanału

Wstępne, przygotowawcze prace rozpoczęły się w 1933 r i przeznaczono na ten cel 3 mln marek. Przy karczowaniu lasów i oczyszczaniu trasy przyszłego kanału zatrudniono 1000 osób. Wyburzono przeszło stuletni pałac w Łabędach, 60 budynków i przeniesiono 20 gospodarstw. Właściwe prace przy budowie kanału rozpoczęto wiosną 1934 r. Prace wykonywane były przy użyciu łopat z nie wielkim udziałem sprzętu mechanicznego. Kanał, pod budowę którego kamień węgielny wmurowano w obecności Rudolfa Hessa 14 maja 1934 roku, na większości odcinków przebiegał równolegle do starego kanału. Tam gdzie koryta pokrywały się, konieczne było wyburzenie. starych śluz. Sprowadzono ekipę z Zabrza która, przy pomocy materiałów wybuchowych zniwelowała teren. Trasę kanału poprowadzono w wykopie lub nasypie przez tereny piaszczyste i niestabilne, dlatego też koryto wyłożono warstwą iłów. Ograniczono w ten sposób straty wody wynikające z przesiąkania, a dla ochrony warstwy izolacyjnej wprowadzono bezwzględny zakaz kotwiczenia wszelkim jednostkom pływającym. Zakaz ten jest aktualny. Niestabilność gruntu i powódź były na przestrzeni dwóch lat (1940÷1941) przyczyną dwóch poważnych katastrof budowlanych - w Sławięcicach i Dzierżnie. Pełną zdolność żeglugową uzyskano dopiero w 1941 r choć oficjalne otwarcie kanału odbyło się 8.12.1939 r. W pobliżu śluz budowano również schrony przeciwlotnicze. Zachowały się do dziś, niewykorzystywane, co najwyżej jako podręczny magazynek. Wraz z budową kanału realizowano inne inwestycje mające ułatwić transport z i do portu. Budowano autostradę (głównym inwestorem były koleje niemieckie), w 1939 r doprowadzono do portu linię kolejową. Do 1942 roku wybudowano szereg mostów, w tym również kolejowe. Poza nielicznymi wszystkie służą do dziś, a wraz z powstałymi po wojnie jest ich obecnie 18 (w tym 4 kolejowe). Na szczególną uwagę zasługuje 'przepust syfonowy dla rzeki Kłodnicy pod Kanałem Gliwickim' potocznie nazywany syfonem Kłodnicy. Jest to jedno z dwóch miejsc w Polsce gdzie "bezkolizyjnie" krzyżują się dwa cieki wodne. Kłodnica przepływa około 4 metry pod dnem kanału. Syfon Kłodnicy znajduje się około 800 metrów poniżej śluzy nr 2 w Nowej Wsi. W pobliżu zachowały się przyczółki, niedokończonego w czasie wojny, mostu w Lenartowicach. Przewidywano że docelowo na kanale eksploatowane będą jednostki o ładowności 1000 T, ale nigdy tak duże nie pływały. Obecnie pływają zestawy pchane - barka 500 T + pchacz. W 1970 r. otwarto Kanał Kędzierzyński długości około 5,6 km, łączący Kanał Gliwicki z Zakładami Azotowymi w Kędzierzynie-Koźlu. Jeden basen portowy. Do 1983 r transportowano nim nawozy sztuczne. Obecnie jest otwarty dla żeglugi, jednak nie wykorzystywany.

1   Baseny portowe w Koźlu
2   Śluza nr 1 - Kłodnica
3   Syfon Kłodnicy
4    Śluza nr 2 - Nowa Wieś
5    Kanał Kędzierzyński
6   Śluza nr 3 - Sławięcice

7    Śluza nr 4 - Rudziniec
8   Śluza nr 5 - Dzierżno
9   Zbiornik Dzierżno Małe
10 Zbiornik Dzierżno Duże
11 Śluza nr 6 - Łabędy
12 Baseny Portu Gliwice.

..... TO 42 km ZMIENIAJĄCEGO SIĘ KRAJOBRAZU, ŚLUZ, BAREK I JEDYNE W SWOIM RODZAJU "BEZKOLIZYJNE" SKRZYŻOWANIE KANAŁU I RZEKI - SYFON KŁODNICY, PRZESZŁO SIEDEMDZIESIĘCIOLETNIE PRACUJĄCE MASZYNY

Text and photo copyright (c) 2006 by Janusz Niemczuk except where clearly indicated. Zalecana rozdzielczość - 1024 x 768.
Aktualizacja: sierpień 2015
e-mail: kanal.gliwicki@gmail.com