POWRÓT DO STRONY GŁÓWNEJ

ŚLUZY

INNE OBIEKTY

KANAŁ KŁODNICKI

FOTOGALERIA

ARCHIWUM

DROGA WODNA

    Najstarsze wzmianki o budowie kanałów wywodzą się ze starożytnego Egiptu i dotyczą prób połączenia Nilu z Morzem Czerwonym. Wiadomo, że prace takie zainicjował faraon Merenre I, którego okres panowania nie jest jednoznacznie określony, ale zawiera się w latach 2285 -2246 pne. Wiedza, jaką dysponujemy dziś, nie pozwala jednak na ustalenie przebiegu trasy, roli kanału, ani nawet czy jego budowa została zakończona. Mozemy przypuszczać że pierwotnie transport wodny przy przejściu statku z jednej drogi wodnej na drugą, zwłaszcza przy różnicy poziomów, musiał się uciekać do przewozu lądowego. Dawniej w takich przypadkach towary wyładowywano, a próżne łodzie przeciągano specjalnie w tym celu urządzoną drogą, zwaną p r z e w ł o k ą, podkładając dla ułatwienia wałki drewniane. Ślady takiej przewłoki zachowały się do czasu budowy kanału Ślesińskiego, między jeziorem Gopłem a jeziorem Ślesińskim, na dawnej drodze handlowej od rzeki Warty do dolnej Wisły.

CHINY - WIELKI KANAŁ CHIŃSKI

    Znacznie więcej informacji o rozwoju budownictwa wodnego i urządzeń hydrotechnicznych dostarczają dokumenty, relacje i materiały ikonograficzne z czasów budowy Wielkiego Kanału Chińskiego. Jego budowa prowadzona była w kilku, nieraz odległych w czasie, etapach. Prace zapoczątkowano w V wieku pne, choć niektóre źródła podają wiek VI pne. W materiałach źródłowych z przełomu II i III w. wspomina się, że konstrukcje służące usprawnieniu żeglugi, takie jak jazy piętrzące wodę i bramy wodne wyposażone w  system wysuwanych przegród umożliwiających czasowe otwarcie jazu, znane były w Chinach już w I wieku pne. Nie było to rozwiązanie ani wygodne, ani bezpieczne. Gwałtowny nurt, powstający po usunięciu przegród, często powodował uszkodzenie, a nawet zatopienie łodzi płynących z prądem i sprawiał duże trudności przy przeciąganiu łodzi pod prąd.

    Erudyta, naukowiec i polityk Shen Kuo w swoim dziele „ Dream Pool Essays” (1088) opisuje szeroko dokonania inżyniera i wynalazcy Qiao Weiyue. Jego dziełem była budowa pięciu podwójnych pochylni między Anbei i Huaishi po których wciągano płaskodenne łodzie w górę za pomocą lin naciąganych przez kołowroty obracane przez ludzi lub woły. Ładunek łodzi oczekujących na przejście przez bramy wodne w jazach bądź pochylnie często padał łupem, jak to dziś określamy, zorganizowanych grup przestępczych, a część łodzi ulegała wypadkom.  Straty podczas transportu były znaczne.

    Zdarzenia te zainspirowały Qiao Weiyue do skonstruowania pierwszej na świecie śluzy. Powstała ona w oparciu o przepusty w jazach poprzez dodanie drugiego przejścia w pewnej odległości od pierwszego. Przestrzeń między przejściami tworzyła, oczekującym statkom, rodzaj bezpiecznej komory, gdyż całość przykryta była zadaszeniem. Bramy, zamiast wysuwanych przegród, wyposażone zostały w pionowo podnoszone zasuwy, a dopływ i odpływ wody z komory umożliwiały dodatkowe zamykane kanały (we współczesnych śluzach - kanały obiegowe). Jej długość, w przybliżeniu, wynosiła 76 metrów i pozwalała na pokonanie różnicy poziomów wody około 120 -150 cm. Shen Kuo pisze, że było to w roku 984. Wynalazek ten rozpowszechnił się w Chinach i umożliwił dalszy rozwój transportu wodnego i rozbudowę kanału. (zobacz też opis - śluzy komorowe oraz - rys 119 b' - śluza komorowa bez ściany opadowej) 


EUROPA PÓŹNEGO ŚREDNIOWIECZA

    Miejscem w Europie, które kojarzy się z kanałami i wodą jest bez wątpienia Holandia. Tam też najwcześniej nadmiar wody postrzegano nie tylko, jako zagrożenie, ale jako czynnik użyteczny, sprzyjający rozwojowi żeglugi, ułatwiający transport towarów, a przez to sprzyjający rozwojowi handlu i gospodarki. Cennym źródłem informacji jest, wydana w 2008 roku, książka autorstwa Karela Davidsa, której spora część poświęcona jest historii kanałów i żeglugi w Holandii (The Rise and Decline of Dutch Technological Leadership. Technology, Economy and Culture In the Netherlands, 1350-1800). Rozwój handlu w nadmorskich regionach Północnej Holandii w okresie późnego średniowiecza spowodował wzrost transportu towarowego po rzekach i kanałach, a to z kolei doprowadziło do wprowadzenia innowacji w zakresie budowy i utrzymania dróg wodnych. Tamy i wały, powstające od drugiej połowy XII wieku, mające zabezpieczać nisko położone tereny przed zalaniem powodowały istotne utrudnienia w żegludze, które trzeba było przezwyciężyć. Tak jak wcześniej w Chinach, tak i tu budowano pochylnie i śluzy.
   W Holandii najwcześniej, bo już w około roku 1200, zbudowano pochylnię w Spaarndam w pobliżu Haarlem.. Pochylnie budowane były również w kolejnych stuleciach, choć służyły tylko do przemieszczania łodzi i niewielkich statków. W roku 1609 oddano do użytku pochylnię, przy zaporze na rzece Zaan, jedyną przystosowaną do przeciągania statków morskich. Wyposażona była w trzy potężne wciągarki, z których każdą obsługiwało 24 do 30 ludzi. Pozostawała w użyciu do roku 1718

    Wśród historyków nie ma jednomyślności odnośnie czasu i miejsca zbudowania pierwszej śluzy. Jako prawdopodobną, ale tylko prawdopodobną, przyjmuje się wersję, iż w najprostrzej formie,działająca podobnie jak brama wodna (ang. staunch lock lub flash lock, niem. stauschleuse) powstała w roku 1180 w Reie koło Brugii.  Kolejną podobno zbudowano w Spaarndam pobliżu Haarlem w roku 1250 i była to śluza z komorą w kształcie niecki zamykanej dwoma bramami poruszającymi się pionowo (ang. pound lock).Trzecia być może powstała w pobliżu rzeki Gouwe około roku 1310.
    O ile nie ma pewności w stosunku do poprzednio trzech wymienionych, to wiadomo, że w roku 1373 zbodowano śluzę z  dużą komorą, w której na śluzowanie mogło oczekiwać więcej łodzi, w Vreeswijk na kanale łączącym Utrecht z rzeką Lek (zobacz w Google Maps). Wiadomo też, że śluzowanie odbywało się trzy razy w tygodniu. Podobne śluzy powstały  w Delfshaven, Brill i innych miejscach w latach 1390 do 1430.

 W latach 1392-1398, na terenie dzisiejszych Północnych Niemiec, zbudowano kanał Stecknitz łączący rzeki zlewni mórz Bałtyckiego i Północnego, łączący Lubekę nad Trave z Lauenburgiem nad Łabą. Miał 94 km długości, początkowo 15, a później 17 jazów z przepustami i śluz. W roku 1398 ukończono budowę śluzy Bockhorst (w XVII wieku przemianowana na Palmschleuse). Komora owalnego kształtu mogła pomieścić 10 do 12 łodzi. Jej drewniana konstrukcja przetrwała do roku 1724, gdy została przebudowana z zastosowaniem kamiennych ciosów. Pozostawała w użyciu do roku 1896 (zobacz w Google Maps)


    W XII wieku nie tylko w Europie północnej, ale również na południu w Lombardii powstają kanały. Budowa pierwszego odcinka kanału Naviglio Grande, o długości 30 km, trwała z przerwami ponad 50 lat (1179-1233). Po przedłużeniu w roku 1258 kanał dotarł do Mediolanu. Choć budowano go, jako kanał nawadniający, niemal od początku był wykorzystywany do transportu wszelkich towarów, poczynając od siana, a na granicie i marmurze kończąc.
    W pierwszej połowie XV wieku na kanale pojawiły się wrota wodne na jazach piętrzących. Kanałem wyposażonym w 18 śluz komorowych z pionowymi wrotami był kanał Bereguardo o długości 19 kilometrów i spadzie 24 metrów. Jego budowę zakończono w roku 1458. Na uwagę zasługuje również, ukończony w 1470 roku, kanał Martesana z dwoma śluzami i najstarszym w Europie akweduktem.

EPOKA NOWOŻYTNA
 
    Jest kilka zdarzeń i dat, które uznaje się za granicą pomiędzy średniowieczem a epoką nowożytną – wynalezienie druku przez Gutenberga (1450), a także początek reformacji (1517). W tym przedziale mieści się działalność Leonarda da Vinci i osiągnięcia, również w obszarze budownictwa i inżynierii wodnej.
    Będąc w Mediolanie i pełniąc funkcję inżyniera na dworze książęcym, Leonardo da Vinci podjął się zadania modernizacji kanału Grande Naviglio, w tym usprawnienia połączenia z kanałem Martesana. W notatkach, znanych dziś, jako Kodeks Atlantycki, znajduje się rysunek nowatorskiego rozwiązania zamknięcia śluzy. Dwa skrzydła wrót, osadzone na osiach, po zamknięciu układają się w kształt litery ‘v’, której ostre zakończenie wskazuje wodę wysoką. Zaletą wrót wspornych jest zdolność samouszczelniania pod wpływem nacisku wody, proporcjonalnego do różnicy poziomów przed i za wrotami.
 
    Przyjmuje się, że pierwszą, wyposażoną w takie wrota, była śluza San Marco łącząca wyżej wspomniane kanały. Jej budowa została ukończona w roku 1497. Od roku 1967 fragment suchego koryta, śluza i przynależne do niej budynki objęte są ochroną prawną i są jedynym śladem dawnego 
kanału Martesana w obrębie Mediolanu. Prócz śluzy San Marco, Leonardowi da Vinci przypisuje się budowę jeszcze pięciu śluz na Naviglia Grande. Zobacz film Milano Città d'Acqua - 2004.
    Wrota wsporne wpłynęły znacząco na funcjonalność śluz, ułatwiły cykl śluzowania i dały większe możliwości budowniczym. W latach 1608-1642 zbudowano pierwszy kanał, który przekraczał wododział dwóch rzek - Canal de Briare, a latach 1664-1681 zbudowano Canal du Midi (Canal du Languedoc) z imponującą liczbą 100 śluz. Z czasem śluzy zyskały ściany opadowe i w tej postaci znane są obecnie. 




   


.